تخت جمشید سرود جاودانه سنگها
اينك دارم گفتاري
اينك بشنويد
اينك گوش فراسپاريد
و به ياد بسپاريد همه گفتار آشكار مرا
اي گرد آمدگان از دور و نزديك
اي خواستاران شنيدن
بشود تا در پرتو انيشه نيك
راستي و دانش نيك
براي پيشرفت همه مردمان جهان بكوشيم.
(سخنان زرتشت)
راستي بهترين خوشبختي است, خوشبخت كسي است كه خواهان خوشبختي ديگران باشد. (دعاي ايرانيان باستان)
گذشته چندين هزار ساله اين مرز و بوم كهن حكايتي است ماندگار از تاريخ پرفراز و نشيب ملتي با روحي جاودانه.
اجداد ما ايرانيان همواره در عرصه تمدن بشري يادگارهاي شگفت انگيزي از فرهنگ مادي و معنوي آفريده و سهم بالايي در تمدن جهاني داشته اند.
در اين ميان تمدن هخامنشيان كه تجلي بي بدليل آن در بناي جاودانه تخت جمشيد رخ مي نمايد منبعي الهام بخش و سرچشمه اي ماندگار در نشان دادن باورهاي ايرانيان در وسعتي به اندازه تاريخ حيات ايران قلمداد مي گردد.
اين بنا را تخت جمشيد يا قصر شاهي جمشيد پادشاه اسطوره اي ايران مي نامند كه در شاهنامه فردوسي بزرگ ساختن كاخهاي باشكوه به او كه ديو و جنها تختش را حمل مي كردند نسبت داده شده.
بر اساس سنگ نبشته هاي كشف شده نام اصلي تخت جمشيد پارسه بوده است. اروپاييان آنجا را پرسپوليس ناميده اند مركز تمدن پارس شهر پارسيان. صدف كهنسالي كه جاي جاي آن در نهايت صلابت, استواري و سكوت فرياد فرياد انساندوستي, صلح, دانش, هنر و زيبايي را به گوش جهانيان مي رساند.
عقايد مختلفي در باره تخت جمشيد وجود دارد: پايتخت, خزانه, مكاني مقدس, محل برگزاري جشنها, نوعي سازمان ملل يا مجلس بزرگان و دانشمندان.
آنگونه كه در منابع گوناگون تاريخي آمده است ساخت تخت جمشيد كه يكي از گرانبها ترين آثار تاريخي جهان است در حدود 25 قرن پيش در دامنه غربي كوه رحمت, به عبارتي ميترا يا مهر و در زمان داريوش اول هخامنشي آغاز گرديد و سپس توسط جانشينان وي با تغييراتي در بناي اوليه آن ادامه يافت.
باستان شناسان بر اساس شواهد موجود به اين نتيجه رسيده اند كه تخت جمشيد در زمان آباداني اينگونه بوده
بر اساس خشت نبشته هاي كشف شده در تخت جمشيد در ساخت اين بناي باشكوه معماران, هنرمندان, استادكاران, كارگران, زنان و مردان بيشماري شركت داشته اند كه علاوه بر دريافت حقوق از مزاياي بيمه كاري خويش نيز استفاده مي كرده اند.
قرآن كريم در سوره كهف از پادشاهي عادل به نام ذوالقرنين ياد مي كند, او همان كورش بزرگ است كه سلسله هخامنشيان را بنياد نهاد. افلاطون فيلسوف بزرگ يونان باستان صلح دوستي, عدالت و مديريت برجسته او را به نيكي مي ستايد و از او به عنوان فرمانروايي كه تمام مردمان تحت امر خويش را حقوق مردم آزاد بخشيد ياد مي كند.
تصوير كورش بزرگ در پاسارگاد
كورش پس از فتح بابل نخستين فرمان جهاني حقوق بشر را كه از آموخته هايش از فرهنگ غني و پربار ايران باستان نشات گرفته بود به تمام جهانيان اعلام نمود. اين فرمان كه هم اكنون در موزه بريتانيا نگهداري مي شود, بر استوانه اي از گل پخته نوشته شده و همچون نگيني بر تارك فرهنگ بشري مي درخشد.
بخشي از متن منشور:
من با صلح و دوستي به بابل وارد شدم. در عين شعف و شادي مردم كاخ پادشاهان و جايگاه سلطنت را تصرف نمودم. سپاهيان بي شمار من با آرامش وارد بابل شدند. من برده داري را برانداختم, من از خرابي خانه هاي آنان مانع شدم. من نگذاشتم اهالي از هستي ساقط شوند. همه مردم را گرد آوردم و در خانه هايشان از نو مستقر نمودم. من براي همه جهانيان جامعه اي آرام مهيا نمودم.
منم كورش, شاه شاهان, شاه سومر و آكد, شاه بابل, شاه دادگر, پسر كمبوجيه.
فرمان آزادي كورش بزرگ ( نخستين فرمان جهاني حقوق بشر)
پلكان ورودي1:
در شمال غربي تخت جمشيد پلكان ورودي همچون دستاني كه آرنج خويش را خم كرده و بر آن است تا مشتاقان خود را از زمين بلند كرده و در سينه گرم خود جاي دهد, قرار گرفته است. اين پلكان دوطرفه به طول هفت متر و به ارتفاع 111 پله است كه هركدام به ارتفاع 10 سانتي متر مي باشد. پله ها را كوتاه تر از معمول ساخته اند تا راحتي حضور و ابهت مهمانان گرانقدر و پيران فرزانه اي كه تصاويرشان با لباسهاي فاخر و بلند بر ديوارهاي تخت جمشيد نقش بسته هنگام بالا رفتن حفظ شود.
نماي بازسازي شده پلكان ورودي تخت جمشيد در كنار تصوير كنوني آن
كاخ يا دروازه ملل2:
پس از بالا رفتن از پلكان ورودي تخت جمشيد به ورودي باشكوهي برمي خوريم كه دو گاو نر بزرگ همچون نگهباناني بر جرزهاي آن جا گرفته اند. بر اساس يكي از عقايد ايرانيان باستان, گاو اولين حيوان آفريده شده توسط اهورامزدا (خداوند جان و خرد) و همچنين سمبل بركت بوده است.
نماي ورودي دروازه ملل
بالاي جرزها سنگ نبشته اي به سه زبان عيلامي, پارسي باستاني و بابلي حك شده:
من خشايارشاه اين بارگاه همه ملل را به توفيق اهورا مزدا ساختم.
از همن روي آنرا كاخ يا دروازه همه ملل ناميده اند.
پس از عبور از ورودي دروازه ملل به سالن انتظار مي رسيم. سقف اين سالن با ارتفاعي حدود 5/16 متر بر روي ديواري خشتي و چهار ستون استوار بوده. كاملترين ستون تخت جمشيد نيز يكي از همين سه ستون است كه بازسازي شده است.
ميهمانان بر روي كرسي هاي سنگي اطراف مي نشسته اند تا اجازه ورود به بارگاه شاهي بيابند.
كرسي سنگي كاخ ملل
دو جرز درگاه شرقي كاخ ملل با دو موجود خيالي تزيين گرديده است. بال عقاب بلندپرواز كه نشان پرچم ايران باستان بوده, بدن گاو قوي هيكل كه سمبل بركت بوده و سر شاهان هخامنشي هم شاه را همچون موجودي قدرتمند كه در حال نگهباني از كشور است نشان مي دهد.
خروجي دروازه ملل
حوض سنگي3:
بزرگترين قطعه سنگ تخت جمشيد كه درون آن مانند يك حوض خالي شده 150 تن وزن دارد و در جنوب شرقي كاخ ملل قرار گرفته است. به نظر مي رسد اين حوض سنگي نوعي آب نما نيز بوده است.
حوض سنگي تخت جمشيد
روش اتصال سنگها:
در انتهاي خيابان سپاهيان كه كاخ ملل را به كاخ ناتمام وصل مي نموده بخشي از يك ستون روي زمين افتاده است. روي اين ستون حفره هايي است كه در آن سرب مذاب مي ريختند. سرب مذاب پس از سرد شدن سخت مي شده و دو قطعه سنگ را به هم متصل مي نموده.
حفره هايي كه براي اتصال سنگها بكار مي رفته
از حفره هاي مكعبي شكل پيشاني قطعه ستونها با استفاده از مكعب هاي سربي براي هم مركز نمودن آنها استفاده مي شده.
كارگاه تخت جمشيد4:
در شمال خيابان سپاهيان دو سرستون با سر عقاب,گوش گاو و پنجه هاي شير قرار دارد. اين سرستونها در همين مكان كشف شده و بر روي پايه هايي نصب گرديده. گفته مي شود كه اين مكان كارگاه تخت جمشيد بوده.
يكي از سر ستونهاي پيدا شده در كارگاه تخت جمشيد, اين سرستون
قرار بوده بالاي يكي از ستونهاي تخت جمشيد قرار گيرد
ديوارهاي كوتاه كاهگلي:
ديوارهاي كوتاه كاهگلي در تخت جمشيد بازسازي شده اند تا بازديد كنندگان بتوانند ديوراهاي بلندي را كه روزي به جاي آنان قرار داشته به تصور درآورند.
سخنان كورش: بترسيد از خدايي كه جاودان است, كه همه چيز را مي بيند و بر همه چيز قادر است و اين نظم فساد ناپذير, از بين نرفتني و خطا ناپذير را كه يبايي و عظمت آن وصف ناپذير است را در جهان برقرار كرده است.
موزه5:
باستان شناسان يكي از كاخهاي تخت جمشيد را بر اساس نماي بيروني آرامگاه هاي تخت جمشيد و نقش رستم بازسازي كرده اند. اين كاخ اكنون موزه تخت جمشيد است. كليه ستونهايي كه در تخت جمشيد وجود دارند روزگاري مانند ستونهاي موزه سقفي را بالاي خود داشته اند. كساني كه مي خواهند بدانند كاخهاي تخت جمشيد قبل از تخريب چگونه بوده مي توانند از اين موزه بازديد كنند.
كاخ آپادانا6:
آپادانا در لغت به معناي بار عام يا ملاقات شاه با عموم مردم است. سالن اين كاخ توسط داريوش بزرگ و پلكان آن توسط خشايار شاه ساخته شد.
تصوير امروزي كاخ آپادانا در زير تصويري كه باستانشناسان از زمان آباداني آن حدس زده اند
زيباترين نقشهاي تخت جمشيد بر ديوارهاي پلكان شرقي اين كاخ سنگ تراشي شده است كه نشان مي دهد ايرانيان يكي از نخستين ملتهاي آشنا به علم و هنر گرافيك بوده اند.
نقش شير بالدار انسان سر كه بيانگر موجودي افسانه اي است كه كه نگهبان گنج خانه و معبد بود به شمار مي رفته.
شير بالدار انسان سر
نقش حمله شير به گاو كه نشان دهنده آمدن نوروز به همراه طلوع خورشيد در صبح نوروز بوده است.
حمله شير به گاو
نقش افسران نيزه دار افسران را بترتيب يك در ميان در لباسهاي معروف به پارسي و مادي نشان مي دهد. افسراني كه كلاه استوانه اي بر سر دارند معروف به پارسي هستند و آنان كه كلاه نيم كره اي بر سر دارند معروف به مادي هستند.
افسران نيزه دار
نقش گل نيلوفر كه زينت بخش اكثر نقشهاي تخت جمشيد است, نماد تمدن هخامنشيان و سمبل صلح و دوستي بوده. گفته مي شود 12 گلبرگ اين گل 12 ماه سال را نشان مي دهد.
دو نما از نقش گلهاي نيلوفر تخت جمشيد
نقش هديه آورندگان كه در سمت چپ پلكان شرقي كاخ آپادانا سنگ تراشي شده نمايندگان 23 استان تابع پادشاهي ايران را نشان مي دهد كه در حال حمل هداياي خود مي باشند. در اين نقش بزرگان مملكتي بطور يك درميان در لباسهاي معروف به پارسي و مادي دست نماينده اول هديه آورندگان را گرفته و به سوي پادشاه راهنمايي مي كنند. اين نقش بخشي از مراسم بار پادشاهي را نمايش مي دهد.
هر گروه از نمايندگان با يك درخت سرو كه سمبل جاودانگي بوده از يكديگر جدا شده اند.
نقش سپاه جاويدان در سمت راست پلكان شرقي كاخ آپادانابه تصوير در آمده. تعداد نفرات اين سپاه هيچ گاه كمتر از 10 هزار نبوده و هرگاه يكي از آنان كشته و يا مريض مي شده سريع يك نفر جايگزين او مي شده از همين روي آنان را سپاه جاويدان گفته اند.
سپاه جاويدان
نقش بزرگان ايران با گل نيلوفري در يك دست سران مملكت ايران را نشان مي دهد كه دست يكديگر را گرفته و گفتگو كنان به سمت كاخ آپادانا در حال حركتند.
نقش افرادي كه در حال آوردن فرش, صندلي و درشكه شاهي هستند كه در سمت راست پلكان شرقي كاخ آپادانا نشان داده شده است. به نظر مي رسد نقش تنها زن تخت جمشيد را بر محور مركزي چرخ اين درشكه ها مي توان ديد.
كاخ آپادانا با سقفي به بلندي حدود 20 متر بلند ترين و باشكوه ترين ساختمان تخت جمشيد است. اين كاخ داراي سه ايوان و يك سالن مركزي با 72 ستون بوده كه نشان دهنده جايگاه اين عدد در فرهنگ ايران باستان بوده. بر روي اين ستونها سرستوني به شكل گاو يا شير با وزني حدود 14 تن قرار داشته كه سقف كاخ روي آن استوار مي شده.
در وسط ديوارهاي كوتاه كاه گلي اطراف كاخ آپادانا ناودانهاي سنگي قرار دارد كه آب پشت بام را به سيستم آب زير زميني براي خروج از تخت جمشيد انتقال مي داده.
سخنان داريوش: خداي بزرگ است اهورا مزدا كه اين زمين را آفريد كه آن آسمان را آفريد كه مردم را خلق كرد و به مردم شادي داد. ميل من آن است به آنچه كه راست است. انسان دروغگو را دوست نيستم.
كاخ تچر يا آينه7:
كاخ تچر در جنوب غربي كاخ آپادانا قرار دارد و كف آن 5/2 متر از كف كاخ آپادانا بالاتر مي باشد. بر اساس سنگ نبشته اي كه بر ديوارهاي آن حك شده توسط داريوش بزرگ ساخته شده است. سنگهاي اين كاخ چنان صيقلي و براق بوده كه فرد مي توانسته تصوير خود را در آن ببيند از همين روي آنرا كاخ آينه نيز ناميده اند.
باستان شناسان بر اساس شواهد موجود به اين
نتيجه رسيده اند كه كاخ تچر در زمان آباداني اينگونه بوده
تصوير شاه بر درهاي شمالي و جنوبي نقش بسته. بر درهاي شرقي و غربي نيز شاه در حال جدال با حيوانات ديده مي شود.
كاخ هديش8:
احداث كاخ هديش توسط داريوش بزرگ شروع شده و بدست خشايارشاه به اتمام رسيد. در سنگ نبشته هاي بدست آمده هر دو كاخ هديش و تچر به هر دو نام خوانده شده اند. اين كاخ داراي سالني با 36 ستون بوده است. نقش شاه را مي توان بر درهاي كاخ هديش مشاهده نمود بطوريكه دو مستخدم چيزي شبيه چتر را بالاي سر او گرفته اند.
از شمال به جنوب كاخ هديش راه آبي زير زميني در دل سنگ كنده شده كه آب كاخ را به بيرون انتقال مي داده است.
كاخ مركزي, سه دروازه يا شورا9:
كاخ مركزي در مركز تخت جمشيد واقع شده است و داراي سه دروازه است كه توسط اردشير اول بنا گرديده است. بر بدنه درگاه شرقي كاخ نقوش شاه و ولي عهدش نشسته بر تخت و به روي دست نمايندگان ديده ميشود. نقش شاه در حال خروج از درهاي شمالي و جنوبي كاخ ديده مي شود.
نقش گل نيلوفر رابر پاگرد درهاي كاخ مي توان ديد. سرستونهاي اين كاخ به شكل موجودي است با سر انسان و بدن حيوان. پلكان اين كاخ شبيه پلكان ورودي تخت جمشيد است كه بر بدنه آن نقش بزرگان مملكتي حك گرديده است. گفته مي شود اين كاخ محل برگزاري جلسات شاه با بزرگان بوده.
سنگ تعيين نوروز
در مركز اين كاخ سنگي بر روي زمين كار گذاشته شده كه گفته مي شود از آن براي تعيين نوروز و استخراج تقويم استفاده مي شده. در ديوار سرقي اين كاخ سوراخي بوده كه فقط در صبح نوروز و صبح روز اول مهر هنگام طلوع خورشيد نور را به مركز اين سنگ مي تابانده.
سنگ نبشته اي از زمان هخامنشيان بدست آمده كه نشان مي دهد ستاره شناسان ايران باستان مي توانسته اند ماه گرفتگي, خورشيد گرفتگي و محل و زمان دقيق آنرا پيش بيني كنند.
خزانه10:
در فاصله بين كوه و موزه تخت جمشيد ته ستونهايي است كه بر روي آنها ستونها و سقف بنايي قرار داشته است كه گفته مي شود خزانه تخت جمشيد بوده.
دو تابلو سنگي كه در اين مكان كشف شده متعلق به پلكانهاي شمالي و شرقي كاخ آپادانا بوده كه يكي را همين جا سر پا كرده اند و ديگري را به موزه ايران باستان در تهران انتقال داده اند. اين نقشها بخشي از مراسم معرفي بار عام را نشان مي دهداكنون نقش افسران نيزه دار به جاي اين نقشها ديده مي شود.
كاخ صد ستون11:
ساخت كاخ صدستون توسط خشايارشاه آغاز و بدست اردشير اول به پايان رسيد. كاخ صدستون با زيربنايي حدود 4690 متر مربع بزرگترين تالار سرپوشيده دنياي كهن بوده.
اين كاخ داراي صد ستون در ده رديف ده تايي و 8 دروازه در چهار طرف, يعني دو دروازه در هر طرف بوده.
بر دروازه هاي جنوبي اين كاخ شاه بر تخت كه روي دست نمايندگان 28 قوم تابع پادشاهي است قرار دارد. بازديد كنندگان قرون گذشته تخت جمشيد كه پيشرفت تكنولوزي مانند امروز نبوده نمي توانستند تصور كنند كه انسان توانايي ساخت چنين بناي باشكوهي داشته باشد, بنابراين احداث اين بناي باشكوه را به ديو وجنهايي نسبت مي داده اند كه بر اساس آنچه فردوسي بزرگ گفته تخت پادشاهي جمشيد را حمل مي كرده اند. لذا آنها پنداشتند شاهي كه براين تختها نشسته همان جمشيد است و اين بنا را تخت جمشيد ناميده اند.
شاه روي تخت (تخت جمشيد)
بر دروازه هاي شمالي, شاه روي صندلي آراسته اي نشسته و 100 افسر نيزه دار كه از فرماندهان لشكر ايران بوده اند در 5 رديف در زير پاي او ايستاده اند. در اصل آنها در جلو پادشاه ايستاده اند كه براي نمايش آنها بر ديوار مجبور شده اند آنها را در زير پاي او سنگ تراشي كنند.
بر دروازه هاي شرقي و غربي نيز نقش شاه در حال جدال با حيوانات حك گرديده. در كليه نقشهايي كه جدال شاه با حيوانات را به تصوير مي كشد گاه شاه با يك حيوان مانند شير يا گاو در حال نبرد است و گاه با موجودي مي جنگد كه تركيبي از اندامهاي چند حيوان مانند مانند شير, گاو, عقاب وعقرب است. آنگونه كه در شاهنامه فردوسي بزرگ آمده شايد بتوان نبرد شاه با حيوانات را نبردي بزرگ براي اثبات تواناييش براي رسيدن به تخت شاهي قلمداد نمود.
در كنار درب غربي ايوان شمالي كاخ صدستون سنگي مكعبي شكل بر روي زمين افتاده كه نقش جهار شير و گاو به زيبايي هرچه تمامتر بر روي آن حك شده است.
كاخ يا دروازه ناتمام 12:
در شمال شرقي تخت جمشيد روبروي كاخ صدستون كاخي ناتمام قرار دارد. قرار بوده كاخي مانند كاخ ملل در اينجا بسازند كه ناتمام مانده. اين مكان از نظر آموزشي و دانش مهندسي حائز اهميت زيادي است به گونه اي كه مي توان دريافت كه چگونه سنگها را در كنار هم يا بر روي يكديگر قرار مي داده و نقش برجسته هاي روي آنرا بوجود مي آوردند.
ستونهاي نيمه كاره اي در داخل كاخ ناتمام قرار دارد. بر پايه يكي از اين ستونهاي نيمه كاره, دوقطعه سنگ كه بوسيله بستهاي فلزی به هم اتصال داده شده ديده مي شود. از فولاد به عنوان بست و سرب مذاب به عنوان پرکننده فضای خالی بین سنگ و فولاد استفاده می شده
سر ستوني كه در كنار كاخ ناتمام قرار دارد روزگاري روي ستوني با ارتفاع بيش از 10 متر قرار داشته.
آرامگاه ها 13:
در تخت جمشيد دو آرامگاه وجود دارد كه نماي بيروني آن شبيه به نماي خارجي كاخها مي باشد. هر آرامگاه اتاقك كوچكي است كه در دل كوه كنده شده است. در بالاي آرامگاه شاه بر تخت روي دست نمايندگان در حال نيايش در مقابل ماه و آتش يا خورشيد ديده مي شود. آرامگاه شمالي مربوط به اردشير سوم است و آرامگاه جنوبي اردشير دوم را در خود جاي داده است.
سيستم زهكشي يا آب زير زميني تخت جمشيد:
در زير تمام كاخهاي تخت جمشيد آبرو زير زميني سنگي ساخته شده كه آب باران و فاضلاب را بيرون مي برده. از راه پلكان سنگي كه در گوشه كاخ شرقي كاخ صد ستون قرار دارد مي توان به درون اين آبراه رفت.
چاه سنگي:
در دامنه كوه رحمت چاهي به حجم 574 هزار ليتر در سنگ حفر شده كه نشان از توان بالا و اراده پولادين گذشتگان ما دارد. به نظر مي رسد هدف از حفر اين چاه جلوگيري از ورود سيلاب كوهستان به درون كاخها و همچنين تامين آب آشاميدني تخت جمشيد بوده است.
سنگ نبشته ها:
از مهمترين آثار باقي مانده در تخت جمشيد سنگ نبشته ها هستند كه سند سواد و دانش ايرانيان باستان به شمار مي روند. گفته مي شود خطوط ميخي اين سنگ نبشته ها با طلاي ناب پر شده بوده. اكثر اين سنگ نبشته ها به سه زبات هستند كه اثبات مي كند تخت جمشيد بنايي بين المللي بوده است
آغاز اين سنگ نبشته ها با ستايش اهورامزدا خداوند جان و خرد سندي است به استحكام سنگ كه از خداپرستي ايرانيان باستان حكايت دارد. اين سنگ نبشته ها اثبات مي كنند كه ادعاي افرادي كه معتقدند اعراب خداپرستي را براي ما به ارمغان آوردند قابل قبول نيست.
پروردگارا اين كشور را از دروغ, دشمن و قحطي محفوظ بدار. اين يكي از جملات سنگ نبشته اي است كه به دستور داريوش بزرگ بر ديوار جنوبي تخت جمشيد حك شده است. محل اين سنگ نبشته در تصوير بازسازي شده اول متن با شماره 14 نشان داده شده است.
نقش انسان بالدار:
نقش انسان بالدار كه در دين زرتشت به آن فروهر مي گويند بخش اهورايي وجود انسان است كه پس از مرگ بسوي اهورامزدا باز مي گردد. اين انسان بالدار دست راستش را به نشانه دعا بسمت آسمان بلند كرده و در دست چپش حلقه مهرو دوستي خداوند قرار دارد. بالهاي افراشته دو طرف نشانه اعمال نيك يا همان انديشه, گفتار و كردار نيك است كه باعث تكامل انسان و پرواز او بسوي آسمان مي شود. بالهاي پايين نشانه اعمال بداست كه انسان را به زمين زده و نابود مي كند.
حلقه دور كمر او بيانگر دايره زندگي است كه انسان همواره بر روي آن در حال حركت است.هر كس خوبي كند خوبي مي بيند و هر كس بدي كند بدي خواهد ديد.
دنباله جلو بيانگر راستي هايي است مانند راستگويي, خلاقيت, دوستي, سازندگي و هر آنچه كه به پيشرفت انسان كمك مي نمايد و بايد آنها را دنبال نمود.
دنباله عقب بيانگر ناراستي هايي مانند دروغ, تقليد, كينه, ويرانگري و هر آنچه مانع پيشرفت انسان مي شود و بايد از آنه دوري جست.
